რუსეთის დეფოლტი

2022 წლის 27 ივნისს მსოფლიო საინფორმაციო სააგენტოებს ახალი ამბავის ტალღამ გადაურა: 1918 წლის შემდეგ პირველად, რუსეთმა ვერ გადაიხადა თავისი საგარეო საფინანსო ვალდებულებები (დღევანდელი ფასით, დაახლოებით ტრილიონი აშშ დოლარის ღირებულების). 24 თებერვლიდან, როდესაც რუსეთმა უკრაინის წინააღმდეგ 2014 წლიდან წარმოებული ომის ახალი, ფართომასშტაბიანი ფაზა წამოიწყო, რუსეთის დეფოლტს არაერთი საფინანსო ინსტიტუტი წინასწარმეტყველებდა. დეფოლტის სავარაუდო მიზეზად სახელდებოდა დასავლეთის ქვეყნების მიერ რუსეთის წინააღმდეგ დაწესებული სანქციების მოსალოდნელი ეფექტი აგრესორის ეკონომიკასა და ფინანსებზე.

რუსეთს ორ სუვერენულ ბონდზე (მთავრობის მიერ გამოშვებული ფასიანი ქაღალდი) 71 მლნ აშშ დოლარისა და 26.6 მლნ ევროს ღირებულების საპროცენტო სარგებლის გადახდა 27 მაისს უწევდა და გადარიცხა კიდეც თანხა ბელგიური შუამავლის, „ევროქლეარის“ ანგარიშზე, მაგრამ დაწესებული სანქციების გამო თანხა მევალეებამდე (ბონდების მფლობელებამდე) ვერ მივიდა. როდესაც მოვალე (ფასიანი ქაღალდის გამომშვები) გადახდის დათქმულ ვადას აცილებს, როგორც წესი, ირთვება ერთთვიანი პერიოდი - ამ შემთხვევაში 27 ივნისამდე - რომლის განმავლობაში მოვალემ თანხა უნდა გადაიხადოს. თუ მან თანხა კვლავ ვერ გადაიხადა, ეს დეფოლტად ითვლება.

რუსეთი აცხადებს, რომ მან თავისი საფინანსო ვალდებულება უფულობის გამო კი არა, დაწესებული სანქციების გამო შექმნილი ტექნკური ბარიერების გამო ვერ შეასრულა და, ამიტომ, ეს დეფოლტი არაა, ან თუ არის, ის უბრალოდ „ტექნიკურია“. ივნისის დასაწყისში ევროკავშირმა სანქციები დაუწესა რუსეთის ეროვნულ დეპოზიტარს, რომელიც საგარეო ვალების მომსახურებაზე პასუხისმგებელი სახელმწიფო ორგანოა. მანამდე, მაისის ბოლოს შეერთებული შტატების ხაზინის დეპარტამენტის (ფინანსთა სამინისტრო) უცხოური აქტივების კონტროლის ოფისმა (OFAC) მოსკოვს გადახდების საშუალება დაუბლოკა.

რუსეთი ცდილობს, გაექცეს დეფოლტს, რადგან ხვალ და ზეგ - და კიდევ მრავალი წლის განმავლობაში - მას ფულს აღარავინ ასესხებს ან თუ ასესხებს, ძალიან ძვირად. სანქციების გამო მას წვდომა საფინანსო ბაზრებზე ისედაც შეზღუდული აქვს, მაგრამ დეფოლტი საერთოდ ანადგურებს მისდამი ნდობას: სანქციები რომც მოიხსნას,[1] დიდი დრო დასჭირდება, ვიდრე ვინმე გაბედავს და რუსეთისგან ფასიან ქაღალდს იყიდის. ნდობის კრიზისი აისახა რუსეთის მიერ გამოშვებულ ევრობონდებზე, რომლის ფასი - სწორედ მოსალოდნელი დეფოლტის გამო - მარტის დასაწყისიდან მკვეთრად დაეცა (იხ. Bloomberg-ის გრაფიკი).

ნდობის კრიზისი რუსეთს პრობლემას უქმნის დღესაც. მისი საერთაშორისო საფინანსო ვალდებულებები 40 მილიარდ აშშ დოლარამდეა. თუკი ამ „მცირე მასშტაბის“ დეფოლტის ფონზე მევალეები გადაწყვეტენ, რომ რუსეთისგან ახლავე მოითხოვონ ვალის გადახდა (ძირითადი თანხა პლუს საპროცენტო სარგებელი) - და ზოგიერთი კონტრაქტი ასეთ შესაძლებლობას უშვებს - მაშინ რუსეთზე წნეხი იზრდება. რუსეთს წელს 565 მლნ აშშ დოლარის ღირებულების თანხა აქვს გადასახდელი ევრობონდებზე, რაც რუსეთისთვის დიდი თანხა არაა, მაგრამ ყოველი გადაუხდელობა - თუნდაც „ტექნიკური“ მიზეზით - მის რეპუტაციას საფინანსო ბაზაზრზე კიდევ უფრო აზიანებს.

ამ ფონზე, რუსეთთან ნებისიერი საფინანსო-ეკონომიკური უერთიერთობის რისკის ფასი იმატებს, რაც მოსკოვის იზოლაციას კიდევ უფრო ზრდის. ჩინეთს, ინდეოთს, ბრაზილიას თუ ნებისმიერ ქვეყანას მომგებიანადაც რომ ეჩვენებოდეს რაიმე სავაჭრო გარიგების დადება რუსეთთან (მაგალითად, ნავთობის იაფად შესყიდვა), ყველა მოერიდება ამ ნაბიჯის გადადგმას გაზრდილი რისკის გამო.

საერთაშორისო სარეიტინგო კომპანიამ „მუდი“ (Moody) მომხდარი დეფოლტად შეაფასა და ისიც ივარაუდა, რომ რუსეთი მომავალშიც ვერ გადაიხდის გარკვეულ ვალდებულებებს, თან არა მხოლოდ გადარიცხვებში შექმნილი სირთულეების გამო.

რუსეთის საგარეო რეზერვების (დაახლოებით 640 მლრდ აშშ დოლარი) თითქმის ნახევარი დასავლეთშია გაყინული. თავის განცახადებაში „მუდიმ“ ყურადღება გაამახვილა მოსკოვის მიერ 22 ივნისს მიღებულ გადაწყვეტილებაზეც: რუსეთი თავის საგარეო ვალებს რუბლებით მოემსახურება და არა იმ ვალუტით, რომელშიც ვალია აღებული.

უფრო ადრე რუსეთმა მისი გაზისა და ნავთობის ევროპელი შემსყიდველებისგან ანაზღაურებაც რუბლებში მოითხოვა და არა ევროებსა და დოლარებში, რაშიც კონტრაქტებია დაფიქსირებული. ეროვნული ბანკის მიერ საპროცენტო განაკეთის გაზრდასთან და რუსი ბროკერებისთვის უცხოელი ინვესტორების ხელთ არსებული რუსული ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობის აკრძალვასთან ერთად, ეს ნაბიჯიც რუბლის გამყარებაზე იყო მიმართული. რუბლი მართლაც რეკორდულად გამყარდა აშშ დოლართან და ევროსთან შედარებით, თუმცა იმპორტის კატასტროფული შემცირებისა და რუსეთის ეკონომიკის დასუსტების ხარჯზე.

რუსეთმა საფინანსო ვალდებულებები ვერ გადაიხადა 1998 წელსაც, ოღონდ მაშინ ნავთობის დაბალი ფასის გამო დაცარიელებულმა რუსულმა ხაზინამ უარი თქვა 40 მილიარდი დოლარის ღირებულების რუბლებში დენომინირებული (საშინაო) ვალის მოსახურებაზე. ევრობონდების ვალდებულებები რუსეთმა მაშინ შეასრულა.

რუსეთის დეფოლტი არ წარმოადგენს სისტემურ რისკს საერთაშორისო საფინანსო სისტემისათვის ანუ რუსეთის მიერ თავისი ვალების ვერმომსახურება არ გამოიწვევს „დომინოს ეფექტს“ და არ დააზარალებს საერთსორისო საფინანსო ბაზრის მოთანაშეებს იმდენად, რომ ამან მთელ სისტემას პრობლემები შეუქმნას. 2010-იანების დასაწყისში - ევროპის საფინანასო კრიზისის დროს - ასეთი რისკი არსებობდა, მაგრამ იგი ევროპის ცენტრალური ბანკის ჩარევამ დააზღვია.

[1] სანქციების მოხსნა უკვე მხოლოდ ომის დასრულებასა და უკრაინის ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენაზეც აღარაა მიბმული. ჩადენილი დანაშაულებების, მსოფლიოსათვის (და არა მარტო უკრაინისათვის) მიყენებული ზარალისა და საერთაშორისო წესრიგის დარღვევისათვის რუსეთს ძვირი ფასის გადახდა მოუწევს. პუტინის მმართველობის პირობებში საერთოდ წარმოუდგენელი ჩანს რაიმე მოლაპარაკება დასავლეთსა და რუსეთს შორის სანქციების მოხსნაზე.